Mitoloji bize, felsefe öncesinde, eski insanın köken sorunu kadar ahlâk sorunlarına da nasıl eğildiğinin ipuçlarını verir. Mitoloji bugünün insanlarına komik veya geri gelebilir. Belki iyi çekildiğinde heyecan verici olacak aksiyon filmlerinin konusu da olabilir. Ama hâlâ gereksiz değildir. Çünkü “tümel insan” geçtiği yollarda izlerini bıraktığı ölçüde o yolları kendi özüne de katmıştır.
Ahlâk deyince hemen iki bacak arası düşünülmemeli tabii. Yaygın kanının tam aksine –ki genelde yaygın kanılar nesnel gerçekliğe uymaz- eski insanın bizce “ilkel” olan tahayyül ve düşünce dünyasında ahlâk, “iyi davranış”tan başka bir şey değildir. Biraz daha genişletirsek, insan-doğa, insan-toplum ilişkisini düzenleyecek normları belirlemeye çalışırlar. Bunun iki temel ifadesi “kendini bil/tanı” ve “ölçülü ol”dur.
Mitolojik öyküleri incelemek, bunlardan dersler çıkarmak, yeni anlatılara araç kılmak bu anlamda kadim bir gelenektir. İşte Ikarus’un Düşüşü de böyle kadim bir öyküdür.
Aslında öykü içinde tekhne/teknik/sanat’ın neliği, kudreti, gelişme yönü ile ilgili dersler veren iki ayrı bölümden oluşur. İlk bölüm daha çok bunlarla ilgilidir. Ama en çok bilineni -elbette aşağıda paylaşacağım tablosu nedeniyle- ikinci bölüm ve finaldir. Bizi de ilgilendiren kısım burasıdır.
ilk ikaros
Girit Kralı Minos, öykünün ilk bölümündeki suçu nedeniyle eli her sanata yatkın, hünerli Daidalos’u oğlu Ikaros’la birlikte, yine öykünün ilk bölümünün sonunda Daidalos tarafından yapılmış labyrintos’a kapatılır. Okurun anlayacağı gibi bu bildiğimiz labirenttir. Daidalos’un çözümü ise yine tekhne/teknik/sanat’tır. Kuş tüylerinden kanatlar yapar. Bunları ip ve balmumuyla birbirine tutturur. Oğluyla birlikte uçarak labirentten çıkar. Ikaros uçarken heyecanla güneşe doğru yükselir. Balmumları erir. Kanatları dağılan Ikaros denize düşüp boğulur.
Öykünün bu kısmı için Daidalos’un zorluklar karşısındaki kararlılığı ve tekhne/teknik/sanat ‘ın insanlığın önündeki engelleri aşmadaki önemi vs. konuşulabilir. Bir de Ikaros’un “ölçüyü bilmemesi” vardır. Tamam. Zorluğu aşmada tekhne/teknik/sanat kullanılmıştır ama doğayı da yenemezsin. Ölçülü ol!
ikinci ikaros
Bana kalsa öykünün tamamı hakkında sayfalarca yazabilirim. Ama hani dedik ya, “mitolojik öyküleri incelemek, bunlardan dersler çıkarmak, yeni anlatılara araç kılmak bu anlamda kadim bir gelenektir”, işte öyküyü yeni bir boyuta taşıyan kişi bir ressam olmuş: Pieter Brueghel.
Önce tablonun tamamına bakalım:
Şimdiyse şu detaylara:
Resimlere bakarak sembollerden ilginç mesajlar çıkaranların işine karışmıyorum. Ben de resmi en genel yorumuyla kabul ediyorum: Güneşe uçmak isterken düşüp denizde çırpınan Ikaros’u fark etmeden günlük uğraşlarına devam eden insanlar!
Resim 16. yy.’a ait. Güneş pek ala hakikat, ona ulaşmaya çalışmak ise doğaya/sisteme/düzene karşı ölçüsüz davranmak olarak yorumlanabilir. Kuşkusuz bu bağlamda resimdeki Ikaros mitolojideki Ikaros değildir. Ressam o Ikaros’u almış kendi Ikaros’u aracılığı ile modern dünyaya bağlamıştır.
Hakikat peşindeki Ikaros kendi öznel merakı için değil tüm insanlık için çabalamaktadır. Hakikati öğrenme çabası onu açıklama çabasını da gerektirir. Eğer öyle olmasaydı filozoflar, bilim insanları, yüzyıllarca adları tarihe geçecek okullar kurup koca koca kitaplar yazmazlardı. Pekiyi, kime açıklayacaktır hakikati Ikaros? İşte bakın o suda çırpınırken ruhu bile duymayanlara!
Ikaros’un kanatlarındaki tüyler balmumuyla tutturulmuştu. Kanatlar, mitolojik Ikaros için sınırlı bir özgürleşme, Orta Çağ Ikaros’u için sınırsız bir yalnızlıktır.
nuriye ve semih
İnsanlık son dört yüz küsür yılda çok daha büyük ve acayip şeyler yaptı, gördü, geçirdi. Önceden Ikaroslar ve (gündelik hayatına devam eden) diğerleri olarak ayrılmıştı. Ancak, diyebiliriz ki son yüz yılda, kendisini ne Ikaros, ne de diğerleri olarak tanımlayan, kendi bedenini ve bilincini Ikaroslar’a erimez birer kanat yapan insanlar ortaya çıktı.
“Sınırları biz zorlarız. Yeter ki sen hakikate ulaşmak, onu diğerlerine anlatmak iste!”
Paradoks gibi görünen, Ikaros olması gerekenin kanat olmayı tercih edip kendi Ikaroslarını aramasıdır. Bunun bir fedakârlık olmadığı, Orta Çağ Ikaros’un aşılması olduğunu anlamak gerekir.
İnsanlığın şu aşamasında yürekli iki güzel insan Ankara’da açlık grevindeler. Kendileri gibi mağdur edilenler susarken onlar haklarını aradılar. Dava açabilir, pilav satabilirlerdi. Akşam evlerine döndüklerinde abone oldukları siyasi dergileri, felsefe kitaplarını okurlar, haftasonları basın açıklamalarına katılıp açıklamayı okuyanın arkasında çatık kaşlı durabilirlerdi. Sosyal medya hesaplarından hastaglara katkı sunabilirlerdi. Günümüzün sanal dünyasında ne güzel bir "Ikarosluk" olurdu bu.
Onlar bunu yapmadılar. “Size” dediler, “ Gerçek Ikarosluğu hatırlatmak istiyoruz. Korkmayın! Kanatlarınız biz olacağız!”
Seslendikleri sadece Ikaroslar değildi. Günlük işlerine dalan diğerlerine de seslendiler: ”Halkımız bize bakın! Şu hakikate yükselenlere… Yükselirken düşenlere!”
Şimdi bizim Ikaros mu yoksa işinde gücünde insan mı olduğumuzu düşünecek vaktimiz yok! Bu kritik andan hepimiz sorumluyuz. Ve labirentten çıkmak için kanatları yapan Daidalos’u örnek alıp içinde bulunduğumuz ataletten kurtulacak araçlarla Nuriye ve Semih’i yaşatmalıyız.
